نهضت حسینی چرا یا چگونه؟!
چه بسیار شنیدیم و با فرارسیدن ایام محرم بازهم از جزئیات چگونگی آن حادثه سترگ می شنویم. واقعه کربلا «همواره با دو مشکل مواجه است : اول، آن چه ما درباره واقعه کربلا می دانیم غالباً با موازین تاریخ نگاری به دست نیامده است؛ بلکه بیان کرده اند و ما آن ها را باور کرده ایم. بنابراین بیشتر از این که جنبه ایجابی داشته باشد، جنبه سلبی خواهد داشت. مورد دیگر آن است که در طول تاریخ تشیع از نام علی و فرزندانش، بالاخص حسین بن علی (ع) سوءاستفاده های بسیاری شده است به حدی که وقتی که کسی قصد سخن گفتن در ارتباط با آن ها را دارد بین خود و مخاطبان حائل های عاطفی زیادی حس می کند.»(1)
محقق معاصر دکتر جعفر شهیدی در باره پنجاه سال تحقیق می نویسد : نتیجه این بررسی ها این شد که دانستم بخش مهمی از حادثه های تاریخ اسلام - به خصوص از آغاز تا عصر اول عباسی، نه چنان است که تاریخ نویسان گذشته به قلم آورده اند و آیندگان آن را به عنوان اصل مسلم پذیرفته اند.(2)
هر فکر و اندیشه ای و هر مکتب و مذهبی در مسیر پویش خویش با کاستی ها،
نارسایی ها و کژی هایی مواجه می شود، به گونه ای که در نتیجه ی این کاستی ها، اصل فکر و اندیشه مکتب، دچار ضربه ای بنیانی شده، پوسته ای از آن باقی می ماند و پس از این به پوسته ای ظاهری اکتفا می شود و روح و اصل آن به نسیان سپرده می شود. چنین عملی محصول آفت زدگی در خصوص مکتب و دین یا در عرصه مفاهیم دینی است؛ به این معنا که مفاهیم کلیدی و محوری و بنیادی آن، دچار کژفهمی می شود و یا این که آفت زدگی مربوط به مغفول ماندن بخش عظیم از معارف دینی است(3). واقعه کربلا هم از این انحراف و آفت زدگی در طول سیر تاریخی خود در امان نبوده و بعضی آگاهانه و بعضی ناآگاهانه از روی دلسوزی موجب فراموشی روح و اصل این واقعه شده اند.
این نهضت در زمانه ای آغاز شد که آموزه ها و تعالیم اسلامی وارونه معرفی
می شد و جامعه دینی در مسیر انحراف از اهداف و زیرسازهای خود گرفتار آمده، به تدریج به دوره ی جاهلیت پیش سوق داده می شد. حال نهضت و قیام امام حسین (ع) هم دچار این انحراف گردیده است. امروزه به جای پرداختن به چرا و فلسفه قیام عاشورا که حوادث کربلا را معنادار و جهت دار و قابل توجیه می نماید، به مرثیه خوانی و مداحی و نوحه سرایی از چگونگی حوادث کربلا پرداخته می شود و به جای بیان خطبه ها و سخنان امام از علت قیام به شکایت امام از سرنوشت خود و یاران پرداخته می شود و به جای پرداختن به اصل و بنیان قیام که این ظواهر برای آن بود به پوسته پرداخته و اصل آن مورد غفلت قرار گرفته است. و متأسفانه روز به روز بر آن دامن زده می شود و به جای شعورآفرینی ، شور آفرینی می کنند.
بر گویندگان و نویسندگان و برپاکنندگان یاد حماسه ی عاشورا است که سعی و کوشش بر تشریح اهداف قیام پربار عاشورا داشته باشند و مردم را هرچه بیشتر با
آن ها آشنا سازند و فلسفه ی عاشورا و آرای شعور آفرین امام حسین (ع) را در مراسم بیان کنند و تنها به مطالبی که شورآفرین است بسنده ننمایند. تأسف در این است که علی رغم جوش و خروش ها در عاشورای حسینی، هر سال، فلسفه قیام عاشورا که شعور آفرین است کم رنگ تر و یا به سخن دیگر مخفی تر و در برابر، کارهای شورآفرین پررنگ تر و به بیان دیگر آشکار تر می شود.(4)
اگر چه در این مجال قصد تفصیل موضوع را نداشتم ولی خطبا می توانند به جای مطالب غیرمستند و غیرواقعی و تشریح بیش از حد چگونگی واقعه شورانگیز کربلا، سعی و کوشش بر تشریح اهداف قیام پربار امام حسین (ع) برای سوگواران داشته و آن ها را با چرایی نهضت هرچه بیشتر آشنا سازند و با خطبه خوانی و بیانات آن حضرت انگیزه های شعورآفرین را فراهم کنند و تنها به بیان مطالب شورآفرین نپردازند. با توجه به اینکه اولین مقتل نویسی برای عاشورا حدود شش قرن بعد از حادثه عاشورا بوده است، ابن طاووس (م 664) دو کتاب یکی به نام «اللهوف» و دیگری با نام «المصرع الشین فی قتل الحسین (ع)» نگاشته است. کتاب مقتل ابومخنف که رایج است در حقیقت مطابق اصل نیست. (5)
بدین مناسب ما در این مجال شما را با گوشه ای از سخنان امام حسین (ع) در منی آشنا می کنیم. امام (ع) همیشه در پی فرصت بود تا مسلمانان را برانگیخته، بیدار کند و آنان را از فرمان روایی یزید هشدار دهد! سلیم بن قیس گوید : یک سال قبل از مرگ معاویه، حسین بن علی (ع)، با عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر به حج رفتند، امام حسین (ع) مردان و زنان و یاران بنی هاشم و آن عده از انصار را که او و خانواده اش را می شناختند، جمع کرد(6) و پس از حمد و ثنای الهی فرمود :
شما ای بزرگان که در علم و دانش پرآوازه اید، و در خیر و نیکی زبانزد دیگرانید، و در نصیحت و پند دادن شهرت دارید، و به خاطر خدا در دل مردم عظمت و شکوه دارید، که افراد نیرومند شما را به حساب می آورند، و ناتوان شما را گرامی و محترم می شمارند، کسان خود را بر شما ایثار می کنندکه هیچ برتری بر آن ها ندارید، و آن گاه که خواسته هایشان برآورده نمی شود از شما شفاعت می جویند، و شما با شکوه پادشاهان و عظمت بزرگان در میان آنان راه می روید.
آیا این همه احترام و کرنش برای این نیست که مردم امید دارند تا شما به احیای حقوق خداوند قیام کنید؟ لیکن شما در بیشترین موارد از ادای حق الهی کوتاهی می کردید؛ و حقوق ائمه را سبک شمردید؛ حق ضعیفان و بینوایان را پایمان نمودید؛ شما آن چه حق خود تصور می کردید به ناروا گرفتید، ولی در راه خدا نه مالی بخشش کردید، و نه جانتان را به مخاطره انداختید، و نه از اقوام و خویشانتان برای رضای خدای بریدید.
آیا با این اعمال زشت بهشت خدا و هم جواری پیامبران او را آرزو دارید، و می خواهید از عذاب الهی در امان باشید؟
ای کسانی که چنین آرزویی را از خدا دارید، می ترسم بر شما عذابی از عذاب های خدا نازل گردد زیرا شما در پرتو عنایت خدا به مقامی رسیدید که بر دیگران برتری پیدا کردید. چه بسیارند کسانی که مورد احترام مردم نیستند، ولی شما به خاطر خدا در میان بندگانشان احترام دارید.
شما می بینید که پیمان های الهی در هم شکسته می شود ولی هیچ دم نمی زنید و به هراس نمی افتید، در حالی که برای در هم شکستن بعضی از پیمان های پدرانتان ناله سر می دهید، شکسته شدن پیمان های رسول خدا را نادیده می گیرید.
کورها، لال ها، و فلج ها در شهرها، بی سرپرست مانده اند و شما نه رحمی بر آنان می کنید و عملی را که در خور شأن خودتان باشد در مورد آن ها انجام نمی دهید، و نه قصد انجام آن را دارید؛ فقط با چاپلوسی و تملق پیش ستمگران رفاه و آسایش خویش را می جویید، خدا دستور فرموده است از این اعمال پلید جلوگیری شود، ولی شما از آن غافلید. شما مصیبت بارترین مردم هستید، زیرا از مسئولیت ها، عالمانه و آگاهانه دست کشیدید.
پی نوشت :
1 - حسین بن علی (ع) قدیس و قهرمان اخلاقی، سخنرانی مصطفی ملکیان، در همایش تلقی فراز عاشورا، نشریه تبیان 27/1/81.
2 - قیام حسین بن علی (ع)، سیدجعفرشهیدی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ 28 سال 1381 ص 4.
3 - احیاگری و جنبش احیاگرانه امام حسین (ع)، علی اکبرنوایی، اندیشه حوزه شماره 39 سال 82 ص 22.
4- مقاله بنیادهای شکل گیری و نتایج عاشورای حسینی ، محمد ابراهیم جناتی ، اندیشه حوزه شماره 39 سال 82 ص 75
5 – منابع تاریخ اسلام ، رسول جعفریان ، نشر انصاریان ، چاپ اول سال 1376 ص241
6 - فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ترجمه کتاب موسوعه کلمات امام حسین (ع)، ترجمه علی مؤیدی، سازمان تبلیغات اسلامی، نشر معروف و مشرقین قم، 1381، ص 303.